[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Jurij Aotman uważa kukły za jedno z rdzennych pojęć służących kulturom dopełnej metaforyzacji świata, pojęć, które stają się niekiedy wizerunkiem wszystkiego, coistnieje 4. To nie jestjeden z wielu możliwych do wydzielenia tematów tej poezji.To organizujeświat Tuwima od podstaw i wchodzi w skład wszystkich motywów.Odnosi się do kosmologii,a zarazem nawiedza psychologię, socjologię, filozofię słowa.A jednocześnie powstaje osobny,wyodrębniony świat kukieł, mający inną materialność i inne wysłowienie, które słabo stykają sięz odpowiednimi aspektami całości Tuwimowskiej poezji.Chciałbym nie tyle prześledzić miejsca, w których poeta o kukłach mówi, i zbadaćfunkcje takich miejsc, ile pokusić się o stworzenie fenomenologii kukłowego świata.Wiele ma on wspólnego ze światami innych pisarzy o modernistycznej formacji,tworzących w młodości Tuwima i nieco pózniej.Niektórych z nich czytał, innych nie ale ichkukły z jego kukłami grały na tej samej kulturowej scenie.Ukażmy to - dla oddania klimatuepoki za pomocą kilku bardzo uproszczonych zarysów.Rainer Maria Rilke w czwartej Elegii Duinejskiej zestawia dwie istoty: lalkę, która jestzewnętrznym konturem ludzkich uczuć, i anioła jako aktora dającego lalce życie duchowe.Guillaume Apollinaire w poemacie Dom umarłych wystawia na przedpogrzebowypokaz żywe trupy mieszczan, które na kształt kukieł przechadzają się po Monachium.W jegoGrajku z Saint-Merry ni to ludzka, ni to kukłowa figura człowieka bez oczu, bez nosa i uszu urzeka i wiedzie za sobą orszak kobiet z okolicy.Ludzie Franza Kafki, ostro wyodrębnieni ze społecznego tła, wiodą żywoty fatalistyczniezmechanizowane.W zwyczajnych i dramatycznych zdarzeniach zachowują się jak kukły i zpedanterią automatu logicznego analizują swój los.Wydrążeni ludzie Thomasa Stearnsa Eliota to lalki wypełnione słomianymi myślami,uprawiające swoistą negatywną metafizykę duchowej martwoty takie jest pozorne istnienienowożytnych społeczeństw.Bruno Schulz z materii mieszającej w sobie bierność i genezyjskość, śmiertelnośći ekstazę ożywienia, wyprowadza istoty pół ludzkie, pół manekinowe.Bolesław Leśmian w wielu wierszach (m.in.W pałacu królewny śpiącej, Kleopatra,Panna Anna, Lalka) przedstawia dziwną erotykę bezwładnego ciała, które woli stykać sięmiłośnie z Nieskończonością niż z innymi ciałami.To zdumiewające, ale w dziele Tuwima występują wszystkie te aspekty istnienia kukieł.Zademonstruję to, ukazując związki z twórczością tych i innych myślicieli i pisarzy.Jedno ichłączy, choć bywa, że wszystko poza tym dzieli zajmują się sposobami istnienia swoich ciał.To cecha szczególna, wyróżniająca, tym ważniejsza, że dzisiaj w poezji takie wyczulenie na własneciało nieomal zanikło.(Ostatnim polskim poetą obdarzonym tego rodzaju odczuciem ciała byłStanisław Grochowiak.) Każdy z nich zupełnie inaczej przedstawia swój rodzaj cielesności, jakbyw każdym działała jemu tylko właściwa odmiana zmysłu kinestetycznego.Dla Tuwima to sprawa niezwykle ważna.Pisałem już o tym w rozdziale Imię ciało muzyka , teraz przedstawię inne ujęcie tego problemu.Na chwilę powróćmy do tego, co się syntetycznemu ujęciu przeciwstawia, a co, jakpowiedziałem, jest przyjemnością p o d z i a ł ó w, rozczłonkowań, tak bliskich anatomiii fizjologii lalek.Wyrazem tego jest kuszące ale zwodnicze systematyzowanie kukłowegowszechświata, organizujące jego całościowy charakter.Kukły w systemie opozycjiNic tak jak lalkowe uniwersum nie przyciąga sposobu patrzenia na świat ulubionegoprzez strukturalizm - ujmowania go przez systemy opozycji, przez słynne paradygmaty , słupkiróżnicujących cech, owe kukiełki abstrakcji, wykonujące jeden tylko mechaniczny gestodróżniania jakiejś cechy od jej braku, jednej cechy od jej przeciwieństwa.Mechanicznapodzielność świata na opozycje systemowe ma w sobie automatyzm i konieczność, toteż idealnienadaje się do opisu świata zamieszkanego przez kukły. Lalka jest opozycją człowieka powiada największy polski badacz teatru lalek, HenrykJurkowski& 5Czynność systematyzowania wedle opozycji - jest czynnością kukły, należy doświadomości kukły.Ulegając kukłowym nawykom, przedstawię taki system opozycji, bo choć to zajęciemanieryczne, dobrze wprowadza nas w dalszy ciąg rozważań.Po lewej stronie znajdą sięznamiona kukieł po prawej cechy świata żywego:anonimowość osobisty charakter typowość mieszanina cech przypadkowychpowtarzalność - unikatowość redukowalność do cech - nieredukowalność zewnętrzność -wewnętrzność rozczłonkowanie, morfologiczność - jednolitość, amorficzność rytm automatyczny rytm naturalny bezruch ruch ruch uporządkowany ruch chaotyczny bierne harmonizowaniez całością życie czynnie dialogujące z otoczeniem podporządkowanie się - autonomia materialność idealność materia martwa materia żywa śmierć życie cielesność psychizmAle uwaga! Zdarza się, że to, co należy do sfery kukieł, raz lokuje się po jednej, raz podrugiej stronie opozycji! Jakby mniej ważne było, która strona przysługuje kukłom, a ważniejsze,że kukły tak chętnie uruchamiają ów system.Oto przykład przemienności opozycji, który przy okazji wprowadzi nas w jednoz najważniejszych zagadnień.Czy kukła bardziej należy do sfery śmierci, czy do sfery życia?Czy jest po stronie idealności, abstrakcji- czy też chaosu, przypadkowości?W słynnym szkicu Aktor i nadmarioneta z 1901 roku Edward Gordon Craigprzeprowadza następujące rozumowanie.Aktorstwo nie jest sztuką, bo sztukę osiąga się jedynieprzez działanie celowe
[ Pobierz całość w formacie PDF ]