[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Zalążki życia literackiego w tych warunkach sprowadzały się do organizowaniakonspiracyjnych wieczorów literackich w mieszkaniach prywatnych, wypełnionych lekturątekstów poezji, esejów, nowel i dyskusją.W rozwoju twórczości oryginalnej chronologicznieprzodowała piosenka i wiersz.Dostrzec można było awans satyry do roli obrońcyogólnonarodowego morale.Satyra prozą i wierszem, fraszka okolicznościowa i dowcipwpłynęły w pierwszych miesiącach okupacji w dużym stopniu na ukształtowanie obyczaju ioceny zachodzących wydarzeń w bardzo szerokich kręgach ludności miejskiej; stały sięczynnikiem swoistej samoobrony psychicznej przez śmiech.Tej formie twórczościpoświęcało też zrazu swe pióra wielu utalentowanych pisarzy starszego i średniego pokolenia.Pisarze polscy zajęli - dosłownie z wyjątkiem kilku osób - stanowisko nieugięte wobecwszelkich prób pozyskania ich do działań kolaboracyjnych.Zrodowisko pisarskie odnajstarszego, czynnego jeszcze pokolenia urodzonego w poprzednim stuleciu, donajmłodszego, wchodzącego dopiero w życie kulturalne w okresie okupacji, tworzyło do szuflady lub dla tajnej prasy39.Niektóre prywatne firmy wydawnicze lub prywatni pośrednicy skupowali tajnie odwielu pisarzy manuskrypty gotowych lub przygotowywanych utworów.Stanowiło to cenną,dorazną pomoc dla spauperyzowanych twórców, a zarazem i pewien bodziec do pisania wniesprzyjających warunkach.Jednocześnie ulokowany w ten sposób kapitał miał przynieśćzyski po wojnie.Znaczna część pisarzy powiązana była organizacyjnie z różnymi stronnictwami,partiami lub organizacjami wojskowymi.Ludzie pióra widzieli swoją rolę twórczą w owejdobie przede wszystkim w odpowiadaniu na potrzeby społeczne, w spełnianiu swoistegozamówienia społecznego.Pisarze stawali się działaczami.Przyczyniło się to w warunkachokupacji - mimo anonimowości działania - do wzrostu poczucia osobistej odpowiedzialnościmoralnej pisarza wobec czytelników i społeczeństwa.Trzeba przy tym stwierdzić, żewiększość pisarzy umiała połączyć służbę aktualności, wynikającą z myślenia historycznego ipolitycznego, z wiernością wobec wymagań artyzmu.Kazimierz Wyka powiedział w maju 1945 r.: Zwiadectwem żywotności i wiernościsztuce jest, że poezja polska, nawet w najgorszym czasie nie pozwoliła zadeptać wrogowiwartości artystycznej 40.Wartość tę reprezentowały godnie w konspiracyjnym życiukulturalnym utwory starszej i średniej generacji poetów tworzących przed wojną, zarównopowstałe w okupowanym kraju, jak i przenikające tu ze środowisk polskich za granicą.Aletakże poezje najmłodszych, urodzonych po 1920 r.Nazwiska Krzysztofa Baczyńskiego,Tadeusza Borowskiego, Tadeusza Gajcego, Andrzeja Trzebińskiego, Zdzisława Stroińskiego,Wacława Bojarskiego i innych debiutujących wówczas wejdą po wojnie na karty historiiliteratury najnowszej, obok nazwisk znaczących już przedtem, jak Leopold Staff, AntoniSłonimski, Julian Tuwim, Władysław Broniewski, Stanisław Baliński, Mieczysław Jastrun,Czesław Miłosz, Jerzy Zagórski czy Wojciech Bąk.Poza poezją, piosenką i pieśnią poważnąrangę zyskała w odbiorze społecznym nowela i esej oraz gatunek z pogranicza literaturypięknej i dziennikarstwa - reportaż, często zbeletryzowany, wreszcie - opowiadanie z życia.Obok licznie pojawiających się staraniem konspiracyjnych wydawców tomików poezjiindywidualnych i zbiorowych (antologii) z ogromnym rezonansem spotkały się więc takiewydawnictwa, jak Dywizjon 303 Arkadego Fiedlera czy Kamienie na szaniec AleksandraKamińskiego41.Znamieniem czasu stała się podjęta w latach 1942-1943 problematyka moralna wświecie więzień, gett i obozów koncentracyjnych42.Specjalną rangę uzyskały tu powstałe wowych latach i krążące w odpisach nowele Jerzego Andrzejewskiego, a także niektóre utwory Zofii Kossak.Z czasem, głównie w latach 1943-1944, powstały w Warszawie i Krakowieskrystalizowane grupy literackie, przeważnie za sprawą poetów i krytyków najmłodszego iśredniego pokolenia.Grupy te wyrażały nie tylko poglądy dotyczące kształtu i zadańliteratury, lecz także - niekiedy głównie - różne koncepcje ideowo-społeczne iświatopoglądowe.Skupiały się zazwyczaj i rozwijały wokół konspiracyjnych czasopismliterackich.W artykułach i polemikach na łamach tych czasopism znajdowało autentyczneodbicie pulsujące w podziemiu tętno normalnego życia twórczego, życia mimo wszystko.Swoistym fenomenem polskiego życia literackiego lat okupacji były konkursy literackie nawiersze, pieśni, utwory dramatyczne, a nawet pamiętniki ogłaszane kilkakrotnie w latach1941-1944 w prasie tajnej i każdorazowo udane
[ Pobierz całość w formacie PDF ]