[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Widać to wyraznie na przykładzie NTKrl, BB 1563 i prac Wujka.Zwróćmy uwagę na jeszcze jedną ciekawą relację między sytuacją wyznaniową a edytor-stwem biblijnym: spory wyznaniowe owocują powstawaniem przekładów i edycji, te z kolei tworząnową sytuację, która wydaje kolejne prace.Według takiego klucza moglibyśmy streścić całą histo-rię renesansowego drukarstwa biblijnego.Pierwszym impulsem, który wprawił w ruch opisany me-chanizm, było w Polsce pojawienie się reformacji (a więc sytuacja wyznaniowa).Przygotowaniegruntu dla reformacji przez polskie edytorstwo biblijne w duchu humanizmu nie miało takiego zna-czenia, jak na zachodzie Europy, gdyż nowinki religijne dotarły do nas z zewnątrz.Zatrzymajmy się teraz na dwóch kolejnych pytaniach postawionych na początku pracy: Czypolska typografia stworzyła własny, oryginalny styl druków biblijnych? Czy da się wyróżnićodrębne style edytorstwa biblijnego dla poszczególnych konfesji?Na pierwsze pytanie należy odpowiedzieć negatywnie.Polskie edytorstwo biblijne nie byłooryginalne.Czerpało ono z dwóch wypracowanych na Zachodzie modeli: wittenberskiego i genew- 391 skiego.Z Biblii luterańskich polscy drukarze zapożyczyli elementy typograficzne (np.pismo go-tyckie, kompozycja strony), a z kalwińskich elementy wyposażenia druków i podział na wiersze.Obydwa style krzyżowały się nawet w obrębie jednego elementu.Tu dobrym przykładem sąilustracje.Szarfenberg w BL 1561 zastosował luterański model, a drukarz brzeski w BB 1563 genewski.W BL 1575/77 nastąpiło skrzyżowanie stylów, czego skutkiem było istnienie w jednymfoliale ilustracji niemieckich i naukowych francuskich.Pod koniec epoki w drukach H�nefeldtazauważamy wpływy stylu holenderskiego stworzonego przez Elzewirów.Jeśli chodzi o istnienie modeli konfesyjnych w obrębie polskiego edytorstwa biblijnego, to dasię je wyodrębnić tylko dla psałterzy.Psałterze katolickie były przede wszystkim modlitewnikami,których używano na wzór brewiarza, a protestanckie śpiewnikami użytecznymi podczas domowychi zborowych nabożeństw.Z tymi odrębnymi funkcjami wiązało się odmienne wyposażenie: np.ka-tolicy dołączali do psałterzy indeksy i wskazówki liturgiczne, a protestanci nuty; psalmy katolickiebyły tłumaczone prozą, a protestanckie wierszem.Obydwa modele dążyły do miniaturyzacji forma-tu, z tym że katolicy zatrzymali się na 12�, a protestanci doszli do 24�.Odrębny model, bliższy pro-testanckiemu niż katolickiemu, reprezentuje humanistyczny PsKoch.Jeśli chodzi o Nowe Testamenty i Biblie, to w sposób zdecydowany różniących się modeliwyznaniowych nie można wydzielić.Przyczyna takiego stanu rzeczy leży w tym, że udane elemen-ty wprowadzane przez jednego drukarza były szybko przejmowane przez innych bez względu nakonfesję.Dobrym przykładem jest ponownie BL 1575/77, w której krzyżują się wcześniejsze cechyBL 1561 z innowacjami drukarza BB 1563 (np.ilustracje o aspiracjach naukowych, wersetowanietekstu).W ten sposób ukształtował się dość jednolity styl dla wszystkich konfesji, w którym możemywskazać tylko drugoplanowe cechy charakterystyczne.Na przykład ilustracje w stylu wittenberskim sącharakterystyczne dla katolickich druków Szarfenbergów, w Bibliach i Nowych Testamentach ariań-skich brak elementów pełniących funkcje liturgiczne, różnowiercy doszli do większej miniaturyzacjiformatu.W drukach kalwińskich nigdy nie spotykamy podziału na zaczała.Ponadto w drukach różno-wierczych zauważamy więcej elementów barokowych, ale to jest efekt wypowiedzenia przez ten obózostatniego słowa w dziedzinie przekładów i edycji biblijnych epoki (BG 1632, PsRyb).W tym miejscu należy jeszcze podkreślić, że drukarstwo różnowiercze, przynajmniej w okre-sie swego szczytowego rozwoju, odznaczało się większym dynamizmem i odważniej wprowadzałonowości niż drukarstwo katolickie.Na przykład z tego obozu pochodził pierwszy NT oraz pierwszywierszowany psałterz z nutami.Innowiercy do druku Biblii wprowadzili podział na wersety, kon-kordancje rzeczowe, ilustracje o aspiracjach naukowych, mapy.Luteranie po raz pierwszy dodali dotekstu natchnionego komentarze.Arianie wydali opracowania pionierskie pod względem krytykitekstu. 392 Do zasług edytorstwa katolickiego można zaliczyć zastosowanie ilustracji oraz edycję pierw-szej całej Biblii.Katolicy pozostawali nieznacznie z tyłu za protestantami, wdrażając u siebie po-mysły przeciwników wyznaniowych.Najbardziej udanym przykładem są tu druki tłumaczeń Wuj-ka, w których zastosowano wszystkie najlepsze pomysły poprzedników.3.Osobiste przeprowadzenie kwerendy w najważniejszych bibliotekach polskich, które po-siadają pokazne ilości druków biblijnych, przyniosło, oprócz rozwiązania postawionych kwestii,jeszcze inne owoce:Dla celów pracy, na podstawie obecnego stanu zbiorów, sporządzono aktualny spis bibliogra-ficzny zachowanych edycji biblijnych w języku polskim z lat 1518-1638, włączając do niegowydania pewne, ale zaginione.Cały spis liczy 157 pozycji, a po odliczeniu kancjonałów (poda-wanych w wyborze) pozostanie 151 druków.Spośród istniejących dziś druków umieszczonychw spisie nie udało się przebadać tylko PsRyb 1630, który przechowywany jest w Stuttgarcie,PsNiekt 1610 i 1614, przechowywanych w Cluj w Rumunii.Ze względu na duże podobieństwamiędzy wydaniami PsKoch zrezygnowano z badania trzech trudno dostępnych edycji.Poza tymprzebadano przynajmniej po jednym egz.każdej z edycji.Aącznie przebadano 245 egzemplarzystarych druków z polskim tekstem Pisma Zwiętego.Na podstawie przeprowadzonych kwerend udało się skorygować kilka informacji o drukach rzeko-mo istniejących lub zaginionych.Do nowości na tym polu należy usunięcie ze spisu bibliograficzne-go NTB 1563, którego istnienie było niesłusznie przyjmowane przez ogół badaczy.Inne osiągnięciato: odkrycie i opisanie PsBG 1633, który do tej pory był uważany za kolejną edycję PsRyb, odnale-zienie uznawanych za zaginione PsRys 1614 oraz PrzDom 1623.Godne podkreślenia jest równieżuporządkowanie spisu bibliograficznego wydań PsRyb
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
