[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Ten zdecentralizowany i w du\ej mierze przez nikogo nie nadzorowany rozwój handlu ikupiectwa, portów i rynków miał ogromne konsekwencje polityczne i społeczne.Przedewszystkim tego rozwoju gospodarczego nie mo\na ju\ było w \aden sposób całkowiciezahamować.Nie znaczy to, by pojawienie się sił rynkowych nie zaniepokoiło wielu ludziznajdujących się u władzy.Panowie feudalni, podejrzliwie odnoszący się do miast jako doośrodków fermentu myślowego i mo\liwego schronienia dla zbiegłych chłopówpańszczyznianych, często próbowali ograniczać ich przywileje.Podobnie jak w innychrejonach świata, kupców często łupiono zabierano ich towary i zagarniano' własność.Wypowiedzi papie\y na temat lichwy pod wieloma względami przypominały konfucjańskąniechęć do pośredników i lichwiarzy.Faktem podstawowym było jednak to, \e w Europie nieistniała \adna jednolita władza mogąca efektywnie zahamować taką czy inną odmianęrozwoju gospodarczego.Nie było \adnego centralnego rządu, który przez zmianę priorytetówmógłby spowodować wzrost lub upadek jakiejś konkretnej działalności gospodarczej.Niebyło \adnego systematycznego i powszechnego ograbiania kupców i przedsiębiorców przezpoborców podatkowych, które tak opózniało rozwój gospodarczy Indii za Mogołów.Byprzytoczyć tylko jeden jaskrawy przykład: w warunkach rozbicia politycznego Europy wczasach reformacji było rzeczą nie do pomyślenia, by wszyscy uznali wprowadzony w 1494 r. przez papie\a podział całego-świata zamorskiego na strefę hiszpańską i strefę portugalską, ajeszcze trudniej sobie wyobrazić, by jakiś dekret zabraniający handlu zagranicznego (podobnydo wydanych w Chinach przez dynastię Ming i w Japonii dynastię Tokugawa) mógł miećjakikolwiek skutek.Faktem jest, \e w Europie zawsze byli jacyś ksią\ęta i mo\nowładcy gotowi tolerowaćkupców i ich obyczaje, nawet jeśli inni władcy ich łupili i wypędzali.Zwiadectwa historycznewykazują, \e uciskani kupcy \ydowscy, doprowadzeni do ruiny flamandzcy włókiennicy iprześladowani hugenoci przenosili się gdzie indziej, zabierając ze sobą swe umiejętności.Nadreński baron, który obkładał wędrownych kupców nadmiernymi podatkami, przekonałsię, \e szlaki handlowe zmieniły kierunek, a wraz z nimi zniknęły dochody,jakie z nich czerpał.Monarcha, który odmówiłby spłaty swych długów, miałby ogromnetrudności z zaciągnięciem po\yczki w momencie zagro\enia kolejną wojną, kiedy trzebaszybko znalezć pieniądze na wyposa\enie armii i marynarki.Bankierzy, handlarze bronią irzemieślnicy byli członkami społeczeństwa odgrywającymi rolę podstawową, a nieperyferyjną.Stopniowo i w sposób nierówny większość rządów europejskich weszła wsymbiozę z gospodarką rynkową, zapewniając jej porządek wewnętrzny w kraju iniearbitralny system prawny (z którego korzystali tak\e cudzoziemcy) i mając w postacipodatków udział w rosnących zyskach z handlu.Na długo przedtem, zanim ukuł te słowaAdam Smith, władcy niektórych społeczeństw zachodnioeuropejskich zrozumieli, \e bywynieść kraj z warunków najgorszego barbarzyństwa do opływania w najwy\sze dostatki,trzeba niewiele więcej prócz pokoju, niskich podatków i znośnego wymiarusprawiedliwości." " Od czasu do czasu jacyś mniej pojętni władcy hiszpańscy zarządcyKastylii czy któryś z Burbonów zasiadających na tronie francuskim zarzynali kuręznoszącą złote jaja, ale wkrótce dla wszystkich, z wyjątkiem zupełnych ślepców, stawało sięoczywiste, \e daje to w efekcie spadek bogactwa, a w konsekwencji tak\e osłabienie potęgiwojskowej.Przypuszczalnie jedynym czynnikiem, który mógłby doprowadzić do centralizacji władzy,byłoby osiągnięcie przez jakieś jedno państwo takiego przełomu w rozwoju broni palnej,który przytłoczyłby i przeraził wszystkich przeciwników.W warunkach przyspieszonegorozwoju gospodarczego i technicznego, jakie wystąpiły w piętnastowiecznej Europie po tym,jak jej ludność otrząsnęła się po skutkach czarnej śmierci", i kiedy we Włoszech nastąpiłrozkwit renesansu, bynajmniej nie było to niemo\liwe.To właśnie w tym długim okresie, od1450 r.do 1600 r., w innych częściach świata jak odnotowałem ju\ wy\ej powstały imperia prochowe".Wielkie Księstwo Moskiewskie, Japonia Tokugawów czy IndieMogołów są świetnymi przykładami wielkich państw utworzonych przez władcówrozporządzających bronią palną i artylerią i przez to zdolnych zmusić do posłuszeństwawszystkich rywali.Poniewa\ w średniowiecznej i wczesnonowo\ytnej Europie wynalazków z dziedziny technikiwojennej dokonywano częściej ni\ gdzie indziej, nie było rzeczą niewyobra\alną, \e jakiśprzełom tego typu mógłby umo\liwić któremuś narodowi zdobycie dominacji nad rywalami.Występowały nawet oznaki zapowiadające koncentrację potęgi militarnej20.We Włoszechwprowadzenie " oddziałów kuszników, osłanianych w potrzebie przez \ołnierzy uzbrojonychw piki, poło\yło kres epoce konnych rycerzy i towarzyszących im zle wyszkolonychfeudalnych świt.Było te\ jednak jasne, \e tylko bogatsze państwa takie jak RepublikaWenecka czy Księstwo Mediolanu mogły opłacać armię nowego typu dowodzoną przezsłynnych kondotierów.Co więcej, gdzieś koło 1500 r.królowie Francji i Anglii zdobyli wswych krajach monopol na posiadanie artylerii, a więc w razie potrzeby mogli zmia\d\yćswego potę\nego poddanego, nawet jeśli schronił się on za murami zamku.Czy tendencjataka mogła doprowadzić w końcu do ponadnarodowego monopolu rozciągającego się na całą Europę? Wielu ludzi musiało sobie zadawać to pytanie około 1550 r
[ Pobierz całość w formacie PDF ]